اخباريگری

« ما آتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا »( 1 ) .
ديشب بحث ما اين بود كه همانطوری كه آبی كه از چشمه‏ای بيرون می‏آيد در
ابتدا صاف و پاك است ، نه آلودگی محسوس و نه آلودگی نامحسوس دارد
ولی تدريجا كه در بسترهائی قرار می‏گيرد ممكن است آلودگيهائی پيدا كند ،
و نيز آب اين خاصيت را دارد كه ممكن است به وسائلی آن را تصفيه كرد و
آلودگيها را از آن گرفت ، همينطور دين مقدس اسلام در ابتدا ، هم صاف‏
بوده و هم پاك ولی خواه ناخواه در طول چهارده قرن كه در بستر افكار مردم‏
قرار گرفته ، آلودگيهائی در آن پيدا شده است ، ولی آنچه كه مايه خوشوقتی‏
است اينست كه دستگاه تصفيه برای پاك كردن اين آلودگيها وجود دارد .
دستگاه تصفيه در درجه اول خود قرآن است كه مصون و محفوظ از هرگونه‏
تغييری در دست است . ديگر سنت قطعی پيغمبر اكرم است كه از آن هم به‏
مقدار كافی در دست داريم . سوم عقل است كه دين مقدس اسلام عقل را حجت‏
و معتبر
پاورقی :
1 - سوره حشر ، آيه . 7

شناخته است . ما اگر اين سه مقياس را به كار ببريم می‏توانيم خودمان را
از هرگونه لغزش و غلطی مصون بداريم و انحرافات و اشتباهاتی را كه پيدا
شده است از ميان ببريم . در تاريخ اسلام جريانهای زيادی پيدا شده است كه‏
در افكار مسلمين اثر گذاشته است . خود ما و شما كه الان اينجا نشسته‏ايم ،
ای بسا تحت تأثير يك جريان فكری هستيم كه در چندين سال پيش به وجود
آمده و ما را تحت تأثير خودش قرار داده است و ما نمی‏دانيم كه اين‏
جريان فكری از اسلام نيست و از جای ديگری است .
يك نويسنده عراقی در چند سال پيش دو سه كتاب نوشت و منتشر كرد و
كتابهايش معروف شد چون خيلی شيرين نوشته بود . در يكی از كتابهايش‏
نوشته بود كه من امروز بسياری از حوادث را كه می‏بينم ، انگشتهای معاويه‏
را در آن مشاهده می‏كنم . معتقد بود كه معاويه توانست جريانهائی بوجود
بياورد كه خود آن جريان از ميان رفت ولی آثار شوم آن باقی ماند . بنده‏
حالا در اطراف فكر او بحثی ندارم ، می‏خواهم جريانهای فكری ديگری را عرض‏
بكنم و درباره آنها بحث بكنم .
در ميان ما شيعيان در حدود چهار قرن پيش جريانی به وجود آمد به نام‏
اخباريگری . امروز اخباريگری خيلی كم وجود دارد . افرادی كه اكنون اخباری‏
مسلك هستند خيلی كمند ولی اين جريان تقريبا دوسه قرن برافكار مردم‏
حكومت كرد و چه جنگهائی ، آدمكشيهائی ايجاد نكرد ! شما اگر بخواهيد
بفهميد نقطه مقابل اخباريگری چيست ، نقطه مقابل آن اجتهاد است . ما و
شما اجتهاد و تقليد را قبول داريم و عقيده داريم كه انسان يا بايد مجتهد

باشد يا عمل به احتياط بكند و يا تقليد بكند و می‏گوئيم قطعا تقليد كار
درستی است . اخباريگری نقطه‏ای را كه بمباردمان می‏كرد اجتهاد و تقليد بود
. می‏گفتند اجتهاد و تقليد بدعت است . می‏گفتيم پس مردم چه بايد بكنند ؟
می‏گفتند بايد مستقيما به اخباری كه داريم مراجعه كرد و دستور دين را از
آنها گرفت . مجتهدين نقطه مقابل اخباريين بودند و حرف منطقی داشتند ،
می‏گفتند اظهار نظر كردن در مسائل دينی تخصص می‏خواهد ، انسان بايد درس‏
خوانده باشد تا بتواند در مسائل دينی نظر بدهد ، همانطوری كه طبابت علم‏
می‏خواهد ، فتوا دادن هم علم می‏خواهد . اخباريها می‏گفتند نه ، هيچ درس‏
خواندن نمی‏خواهد و اجتهاد از اهل تسنن پيدا شده است .
در همين تهران در زمان فتحعليشاه مردی بود به نام " ميرزا محمد اخباری‏
" و چه جار و جنجالی سر اين مرد پيدا شده است ! اصلش هندی است ، مدتی‏
در نيشابور بود و بعد هم به تهران آمد . اواخر عمرش سفری به عتبات كرد
ودر آنجا او را كشتند .
اخباريگری از كجا و كی پيدا شد ؟ اخباريگری سه چهارقرن بيشتر از عمرش‏
نمی‏گذرد . اين نغمه را اولين بار مردی به نام " ملا امين استر آبادی "
كه سالها در مكه و مدينه مجاور بود ( البته تاريخ اين آدم روشن نيست كه‏
در آن مدت با چه كسانی ارتباط داشته است ) بلند كرد و با وجودی كه‏
خودش شيعه بود ، به علمای بزرگ شيعه مانند شيخ طوسی و علامه حلی و محقق‏
حلی و مخصوصا به علامه حلی شديدا حمله كرد چون علامه می‏گفت اخباری كه ما
الان داريم همه معتبر نيست و اخبار را از نظر سند

تقسيم كرد به اخبار صحيح ، اخبار موثق ، اخبار حسن و اخبار ضعيف . اخبار
صحيح اخباری است كه تمام رواتش مردمان موثق و هم شيعه بوده‏اند . [
اخبار موثق ، اخباری است كه رواتش افراد موثقی بوده‏اند ولی شيعه‏
نبوده‏اند . ] اخبار حسن اخباری است كه كسانی كه آنها را نقل كرده‏اند
اشخاصی راستگو بوده‏اند ولی ثابت نشده است كه رواتشان آدم خوب و راستگو
باشند . روايات ضعيف يعنی رواياتی كه افرادی كه آنها را روايت كرده‏اند
يا لااقل يك نفر از آنها معلوم است كه آدم درستی نيست . تاريخ ، احوال‏
روات را كم و بيش نشان داده است . ( البته افرادی هم هستند كه مجهولند
) . نتيجه اين می‏شود كه اخباری كه ما در دست داريم همه قابل اعتماد
نيست ، ما بايد ببينيم چه كسانی نقل كرده‏اند . ملا امين گفت اين علامه با
اين كار روايات ما را دسته دسته كرد و عده‏ای از روايات ما را انداخته .
هر چه روايت داريم ، همه يك جا درست است . اگر بگوئيم روايتی ضعيف‏
است ، اين توهينی است به امام صادق . مگر می‏شود روايتی از امام صادق‏
باشد و ضعيف باشد خصوصا روايات كتب اربعه يعنی رواياتی كه در " كافی‏
" شيخ كلينی و يا " تهذيب " شيخ طوسی و " استبصار " شيخ طوسی و "
من لايحضره الفقيه " شيخ صدوق آمده است . اگر روايتی در اين چهار كتاب‏
باشد ، ديگر جای گفتگو نيست .
مجتهدين آنهائی هستند كه در اين نظر تابع علامه‏اند . در همين كتاب كافی‏
و كتابهای ديگر روايتها هست كه اگر به مضمون آنها نگاه بكنيم می‏فهميم كه‏
مزخرف است . بعضی هم سندشان ضعيف است . مثلا چندی پيش بود كه داشتم‏
مسائل مربوط به ربا

را مطالعه می‏كردم ، ديدم روايتی است كه در آن مردی به نام علی بن الحديد
می‏گويد " سلسبيل " كه نام زنی است ، از من همچو پولی خواسته و من‏
می‏خواهم اين پول را به او بدهم و از او به فلان حيله ربح بگيرم ، اين‏
درست است يا نه ؟ اتفاقا كتاب تهذيب را می‏خواندم ، به روايت ديگری‏
رسيدم ، ديدم نام اين شخص را آورده است . شيخ طوسی در آنجا می‏گويد :
مضعف جدا . حالا چون شيخ كلينی در كافی اين روايت را نقل كرده است ،
بايد بگوئيم درست است ؟ نه . پس قابل قبول نيست . مثلا افرادی كه‏
اغراض بخصوص داشته‏اند ، اين را جعل و وضع كرده‏اند كه در زمان حضرت‏
صادق سقف حرم پيغمبر را تعمير می‏كردند . كسی می‏گويد ما چند نفر بوديم و
با هم بحث می‏كرديم : حالا كه سقف را برداشته‏اند آيا جايز است از بالا ،
قبر پيغمبر را مشاهده بكنيم يا نه ؟ يكی گفت جايز است ديگری گفت جايز
نيست . چرا جايز نيست ؟ گفت شايد پيغمبر با يكی از زنهايش خلوت كرده‏
باشد و ما او را با زنش ببينيم ! ببينيد اين حرفی است كه اصلا ممكن است‏
يك مسلمان عادی بگويد كه پيغمبر مثلا زنده شده و دارد در آنجا با زنش‏
عشقبازی می‏كند ! آيا بگوئيم چون در كتاب كافی است ، درست است ؟ اينها
می‏گويند هر چه كافی نوشته باشد ، صحيح است . مجتهدين می‏گويند نه ، مثل‏
اين ، هزارها آدم جعال وضاع كذاب بوده‏اند .
مردی است به نام " ابی الخطاب " . اين مرد ، ملحد و ضد اسلام بود .
طشت رسوائيش بالاخره از بام افتاد . وقتی می‏خواستند اعدامش كنند گفت :
و لقد وضعت فی اخباركم اربعه آلاف

حديث من چهار هزار حديث در اخبار شما قاطی كردم . مجتهدين می‏گويند آقا
وقتی يك چنين جريانهائی در تاريخ وجود داشته است چطور ما می‏توانيم‏
بگوئيم هر چه حديث نقل شده است ، درست است . مردی است به نام "
يونس بن عبدالرحمن " كه از بزرگان است . می‏گويد من كوشش می‏كردم كه‏
هميشه روايتهای معتبر را بنويسم و نقل بكنم . همه را نوشتم و به صورت‏
كتابی در آوردم . يك وقتی خدمت حضرت رضا ( ع ) رسيدم و كتاب روايتم‏
را به حضرت عرضه كردم و گفتم كه تمام روايتها را از پدران شما نوشته‏ام .
ديدم حضرت بسياری از آنها را خط زد و گفت اينها دروغ است .
ولی اخباريين زيربار اين حرفها نرفتند و نرفتند . يك مبارزه بسيار
شديدی ميان مجتهدين و اخباريين صورت گرفت . اخباريين مظهر كامل جمودند
. ای كاش به اين جمود قناعت می‏كردند . اينها يك تعصب احمقانه‏ای راجع‏
به اخبار و روايتها دارند . آمدند خدشه كردند در سه زمينه ديگر . آن شب‏
عرض كرديم كه ما چهار دليل داريم : قرآن ، سنت ، اجماع و عقل . اينها
به واسطه يك تعصب شديد و احمقانه‏ای كه پيدا كرده بودند ، برای اينكه آن‏
سه دليل ديگر را از حجيت بياندازند گفتند شما می‏گوئيد چهار دليل داريم .
اجماع كه مال سنی‏ها است ، اجماع وسيله شد برای اين كه ابوبكر خليفه بشود
و با همين اجماع اميرالمؤمنين را كوبيدند ، حالا شما می‏گوئيد اجماع ؟ !
مجتهدين گفتند اولا موضوع خلافت جای اجماع نبود . موضوع ، نص است ، نص‏
قطعی پيغمبر . ثانيا درباره ابوبكر كه اجماع صورت نگرفت ، اجماع اينست‏
كه همه اهل

حل و فصل در يك مطلبی اجماع بكنند . علی بن ابی طالب و زبير در مدينه‏
بودند و جزء اجماع كنندگان نبودند . يك عده بسيار كمی جمع شدند و با
هوچيگری كاری را درست كردند و اسمش را اجماع گذاشتند . گفتند خير ، حالا
اجماع آنقدر هم دردی نداشت . شما عقل را دركار دين دخالت می‏دهيد . اصلا
اين فضوليها به عقل نيامده است ، عقل هزاران خطا می‏كند ، عقل اشتباه‏
می‏كند ، عقل حق ندارد در كار دين دخالت بكند ، آدم بايد عقل خودش را
تخطئه بكند . ما اگر حديثی را ديديم ، هر چه هم عقل ما داد بكشد كه اين‏
درست نيست ، ما بايد بگوئيم عقل ! تو حق نداری دخالت بكنی .
اين ، درست حرف مسيحيها است . مسيحيها گفتند عقل حق ندارد در حوزه‏
دين مداخله بكند ، می‏گفتند خدا عيسی شد ، عيسی خدا شد و همين . می‏گفتند
منشأ عالم ، خدا يكی است و در عين يكی سه چيز است . آخر چطور می‏شود هم‏
يكی باشد و هم سه تا ؟ عقل می‏گويد اينچنين نيست . ولی می‏گويند عقل حق‏
چنين دخالتی را ندارد .
اخباريين می‏گفتند اساسا عقل حق ندارد در موضوعات دينی دخالت بكند .
هرجا كه استدلال عقلی به كار می‏آمد می‏گفتند عقل حق ندارد دخالت بكند .
مثلا اگر در يك جا می‏گفتند يك دريا آب دريك فنجان جای گرفت ، اين با
عقل جور در نمی‏آيد ، ولی می‏گفتند عقل حق ندارد فضولی بكند . از اين حرف‏
اينها مردم حقه باز زيرك هم استفاده كردند ، هر دروغی كه می‏خواستند جعل‏
بكنند جعل كردند و در اختيار آنها قرار دادند .

آن وقت يك چيزهائی اين يهوديها و مغرضين جعل كردند و به اينها دادند و
اين خوش باورها هيچ نگفتند . مثلا حديثی نقل كرده‏اند به نام حديث "
سلسله الحمار " كه روزی پيغمبراكرم آمد و به الاغی برخورد كرد . . . تا
آخر . اينها واقعا اسباب ننگ است و اگر مجتهدين نبودند امروز [ اين‏
جريان ] اسباب زحمت برای مسلمين بود .
رسيديم به قرآن . حالا قرآن را چگونه از بين ببرند برای اينكه به اخبار
حجيت بدهند ؟ قرآن را كه نمی‏توانستند بگويند كتاب خدا نيست ، گفتند
قرآن مقامش بالاتر از اينست كه افراد عادی بشر آن را بفهمند . قرآن را
فقط ائمه حق دارند بفهمند و بس . قرآن نازل شده است برای آنكه آنها
بفهمند . ما بايد ببينيم در اخبار ائمه چه آمده . به اصطلاح مجتهدين گفتند
ظواهر قرآن حجت نيست . مثلا اگر قرآن می‏گويد : « انما الخمر و الميسر و
الانصاب و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه »( 1 ) و ما معنی آن را
اين می‏دانيم كه شراب و قمار حرام است ، می‏گويند نه ، تو بايد به اخبار
مراجعه بكنی ببينی كه آيا در اخبار آمده است كه شراب و قمار حرام است‏
يا نه ؟ می‏گويند اساسا مخاطب قرآن ما نيستيم . به اين ترتيب برای مردم‏
قرآن را هم از اعتبار و حجيت انداختند تا اينطور فكر كنند كه تنها مرجعی‏
كه بايد به آن رجوع كرد اخبار و روايات است و اجتهاد ديگر معنی ندارد
چون اجتهاد يعنی انسان اعمال فكر و اعمال نظر بكند . معنای اجتهاد يك‏
اصل اينست كه ببينيم قرآن چه گفته است ، احاديث كدامش صحيح و كدامش‏
پاورقی :
1 - سوره مائده ، آيه . 90

ضعيف است ، عقل را به كار برده ببينيم چه تشخيص می‏دهد ، ببينيم علمای‏
شيعه اجماعی دارند يا نه ؟ گفتند همه اين حرفها را بريزيد دور . آنوقت‏
در اخبار چيزهائی هست كه احيانا خود قرآن را از اعتبار می‏اندازد . مثلا
فلانكس آمده گفته است كه سوره حمد اينجور نيست كه شما می‏خوانيد ، جور
ديگری است . شما می‏خوانيد : « صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب‏
عليهم و لا الضالين »می‏گفتند در حديث آمده است : صراط من انعمت عليهم‏
غيرالمغضوب عليهم و غير الضالين و بايد اينطور خواند . آن وقت كلمات‏
قرآنهای خودشان را در حاشيه آنها عوض می‏كردند كه چند سال پيش اينها
مشغول شدند به چاپ كردن قرآن خودشان كه البته حضرت آيت الله بروجردی‏
متوجه شدند و فورا جلوی چاپش را گرفتند و بردند توی دريا ريختند . وای‏
به حال اينكه قرآنها چاپ می‏شد و به دست يهوديها و مسيحيها می‏رسيد و
می‏گفتند مسلمانها كه می‏گويند قرآن ما تحريف نشده است ، حالا خودشان يك‏
قرآن ديگر در آورده‏اند كه با قرآنی كه دارند ، خيلی اختلاف دارد .
چند سال پيش طلبه‏ای بود در قم و در آن موقع چيزی كه من در قيافه او
نمی‏ديدم نجابت بود . می‏ديدم همه از او دوری می‏كنند ، و تا حدود " مطول‏
" هم بيشتر نخواند و بعد رفت . يكوقت ما متوجه شديم كه در آباده شيراز
برای خودش ( 1 ) . . . اينجور ضربه‏ها اينها به پيكر دين زدند . گفتند
قرآن اعتبار ندارد . البته
پاورقی :
1 - [ در اينجا متن پياده شده از نوار افتادگی دارد ] .

نگفتند قرآن را نخوانيد ، نه ، گفتند قرآن را بخوانيد ، قرآن را ببوسيد ،
اما قرآن را نفهميد . اين يك ضربه بزرگی به عالم اسلام بالاخص به عالم‏
تشيع زد به طوری كه بعدها اساسا مفسرين شيعه رعبشان برداشت كه قرآن را
تفسير بكنند ، از تفسير كردن ترسيدند . جريان اخباريگری ، اين تعصب‏
افراطی احمقانه‏ای كه راجع به اخبار پيدا كردند كه صحيح و ضعيف را با هم‏
يكی دانستند ، يكی از آن جريانهای فكری خطرناكی است كه در دنيای اسلام‏
پيدا شد و اثرش هم جمود فكری است ، همان چيزی كه الان ما به آن مبتلا
هستيم . اينها سرايت می‏كنند به عالم تشيع .
من اين حرف را در موقعی كه آيت الله بروجردی در بروجرد بودند و
خدمتشان رسيده بوديم از ايشان شنيدم و بعد هم از كس ديگری نشنيدم و خيلی‏
تأسف خوردم كه چرا سؤال نكردم . ايشان برای پيدايش اين جريان فكری يك‏
ريشه ديگری به صورت احتمال و حدس به دست می‏دادند . می‏گفتند من حدس‏
می‏زنم كه فكر اخباريگری ، در ميان مشرق زمين ناشی از فكر ماديگری در
مغرب زمين بوده است . چون مقارن با پيدايش اخباريگری ، در مغرب زمين‏
عده‏ای پيدا شدند كه فلسفه حسی را ابداع كردند و اين حرف را زدند كه ما
جز آنچه به چشم ببينيم يا به وسائل ديگر به وجود آن پی ببريم هيچ چيز
ديگر حتی عقل را قبول نداريم ، طرفدار حس و مخالف عقل شدند . و اين در
همان زمانی بوده است كه روابط بين ايران صفوی و دول اروپا به نحو شديد
برقرار بود و اتفاقا مقارن همين قرنها در اينجا هم نهضت ضد عقلی پيدا شد
ولی نه به آن صورت بلكه به عنوان طرفداری از اخبار ،

گفتند اصلا عقل در كار دين حق دخالت ندارد و اين ، متأسفانه آثار زيادی‏
در فكر ما گذاشت .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: